Je li Argentina katolička zemlja?

Pitanje u naslovu navodi nas da razmotrimo podrijetlo državne organizacije. Članak 2. Ustava proglašena 1853. godine ostao je neizmijenjen u svim kasnijim promjenama. U njemu se ističe:

„El Gobierno federal sostiene el culto católico apostólico romano.“

(Savezna vlada podupire katoličko, apostolsko, rimsko bogoštovlje.)

Ustavotvorci nisu htjeli uobličiti načela katoličke države, ali se nisu opredijelili ni za alternativu laičke ili ateističke države. Izraz sostiene (podupire) potaknuo je brojna tumačenja i raspravu između pravnih stručnjaka i neprijatelja odredbe prihvaćene godine 1853. Već je tada bilo jasno što znači katolička država; povijest nudi obilje primjera. U toj drugoj polovici XIX. stoljeća papa Lav XIII. aktualizirao je svjetovnu tradiciju, posebice u svojim okružnicama Diuturnum illud i Inmortale Dei opus. Protivnici Crkve i njezina stajališta bili su liberalizam i socijalizam. U Argentini su ta stajališta bila utjelovljena u masonstvu. Spomenuti Papa predložio je temelje katoličkoga društvenoga učenja u okružnici Rerum novarum, tekstu koji će postati glasovit.

Argentinski ustavotvorci uzeli su u obzir stvarnost argentinskoga društva i nisu se odlučili za alternativu laičke ili ateističke države u skladu s razvitkom zamisli Francuske revolucije. Potpora članka 2. državnoga Ustava ne svodi se na pretpostavku bogoštovlja, nego podrazumijeva priznanje javne naravi katoličke vjere, podupire je i promiče. Mišljenje Juana Bautiste Alberdija o tome izaziva određenu nedoumicu. Autor Osnova koje su nadahnule Ustav smatrao je da država ne može podupirati kult koji nije njezin. Ako sam dobro razumio, taj izraz je nekako istoznačan zamisli katoličke države. Katolička religija jest kult vlastit argentinskoj državi. Na taj se način prepoznaje društvena i kulturna stvarnost zemlje u kojoj je većina stanovnika krštena u Katoličkoj Crkvi. Španjolski useljenici, a osobito talijanski, učvrstili su tu stvarnost. Istina je da je u zadnjim desetljećima XIX. stoljeća djelovanje masonstva (svjetovnoga neprijatelja Crkve) imalo golem utjecaj na tadašnje vlade, od kojih su neke bile pokorne masonima; Crkva je praktički bila stjerana u bogomolje, bez pravoga utjecaja na kulturu. Međutim, u nekoliko pokrajina u unutrašnjosti kršćanska vjera i život naveliko su se razvijali i bili nazočni.

Da bismo odgovorili na pitanje postavljeno u naslovu ovoga članka moramo prosuditi stanje društva i vjerskoga života naroda. Je li Argentina katolička zemlja? Otac Leonardo Castellani odgovorio je: „Da, ona je jadnašno katolička.“ Ovaj rasplesani izraz znači neozbiljno. Veliki mislitelj i istaknuti pisac bio je u pravu i oštroumno je to uvidio. Stanje koje pogađa argentinski katolicizam na neki način objašnjava povijesne uspone i padove. Neka mi bude dopušteno dodati značajku toga stanja. Tradicionalno, argentinski katolici ne idu na Misu. Naša je zemlja bez Euharistije. Raščlamba koju bi danas mogao napraviti student argentinske vjerske povijesti može prepoznati dva trenutka vrhunca u kojima su nastupali laici.

Osamdesetih godina XIX. stoljeća skupina katolika u javnom životu, s političkim stajalištima – osobito zastupničkim – borila se protiv masonstva na području kulture, odgoja i obrazovanja: José Manuel Estrada, Pedro Goyena, kojima su se pridružili Achával Rodríguez Pizarro i neki drugi branili su nacionalnu predaju zauzimajući katoličko držanje koje je bilo pod utjecajem kršćanskoga liberalizma Charlesa de Montalemberta. Bili su laici, koji su u svom iskustvu naslućivali što će biti laičko zvanje prema Drugom vatikanskom saboru, osamdeset godina kasnije. Biskupâ je bilo vrlo malo i nisu izravno sudjelovali u događajima.

Drugi trenutak bila je pojava tečajeva katoličke kulture između 1920. i 1945. Zanimljivo je primijetiti da su im pristupali intelektualci i umjetnici koji nisu bili vezani uz crkveni rad i prisutnost. Na Tečajevima je oblikovan cijeli jedan naraštaj. Nekoliko svećenika pratilo je ovaj drugi laički pokret.

Goruća vremena.

Isto pitanje primjenjujem na sadašnjost, a kao cilj postavljam ustoličenje novoizabranoga Predsjednika Javiera Mileija. On je bio učenik katoličke škole, gdje je, pretpostaviti je, morao dobiti barem informacije o katoličkom učenju. Očito je da ne živi kao katolik, a upadljiva je njegova sklonost judaizmu. Jednom je čak spomenuo da mu je želja prijeći na židovstvo. Površno promatrajući njegov slučaj, uočavamo da znak križa nije pravilno napravljen, te da je pri ulasku u katedralu u Buenos Airesu naznačio pokleknuće čučnuvši. Mora da su to ostatci iz njegova vremena u katoličkom školskom središtu Kardinala Copella u Buenos Airesu.

Na početku predsjednikovanja polovično je poštovao vjersku dimenziju dana događanjem u katedrali. Ali to nije bio tradicionalni Tebe Boga hvalimo, nego svojevrsni međureligijski skup na kojoj su sudjelovali židovstvo, grčko pravoslavlje, islamska vjeroispovijed i protestantizam. Dojam koji je ostavio obred – ako taj naziv vrijedi kad nije bilo molitve – jest da Argentina više nije katolička zemlja, pa ni jadnašno. Istina je da je buenosaireški nadbiskup predsjedao i pročitao odlomak iz Evanđelja. Bio je to kraj 7. poglavlja svetoga Mateja, usporedba između kuće sagrađene na stijeni – otporne na sve oluje – i one izgrađene na sipkom pijesku i stoga krhke. Nadbiskup primas je u svom osvrtu vrjednovao temelje koji su nam omogućili da očuvamo kuću unatoč svim doživljenim obratima. Potrebno je ojačati temelje: bratstvo, slobodu i spomen. Zazivamo – rekao je – Duha Svetoga da nam pomogne postaviti temelje i tako graditi naš dom, Argentinu. Zaboravio sam spomenuti anglikansku vjeroispovijest koju je predstavljao jedan nadbiskup.

Pozornost mi je privuklo kako je Predsjednika dirnuo istup rabina Šimona Axela Wahnisha, s kojim se dulje zadržao u zagrljaju. Objašnjeno je da je to za njega duhovni otac. S tim u vezi ovdje se valja zapitati: kako je moguće da od više od stotinu članova argentinskoga episkopata nije bilo niti jednoga tko je pristupio Javieru Mileiju tijekom kampanje ili nakon njegova izbora? Crkva za to, službeno, nije marila. Odgovornost za ovaj propust pada na čelništvo Biskupske konferencije. Očito je da je biskupsko vodstvo očekivalo pobjedu njegova protukandidata Sergija Masse. Uvijek izvan žarišta! Sjećam se, međutim, pronicljivosti dvojice kardinala primasa u razumijevanju političke uloge koja odgovara njihovoj službi: Antonio Caggiano, dugogodišnji rosarijski biskup, a zatim buenosaireški nadbiskup, i Antonio Quarracino, buenosaireški nadbiskup. Unatoč promjenama zabilježenima u religioznosti društva, njih dvojica nisu dvojili o vjerskom značaju kao nacionalnom identitetu. Dok sam mu bio pomoćni biskup pratio sam Quarracina na proslavama državnih blagdana. Njegova Uzoritost predvodila je slavlje odjevena u pluvijal s mitrom i pastirskim štapom. Vlasti i drugi uzvanici nazočili su s poštovanjem. Bilo je nezamislivo imati 25. svibnja ili 9. srpnja bez Tebe Boga hvalimo. Jasno se očitovalo kako su vlasti bile uvjerene u onu povijesnu zbilju: Argentina je katolička zemlja. Službeno je Crkva pratila politički poredak, iako su vlade bile različitih stranačkih izvorišta. Tako je bilo oduvijek. Nasljeđe španjolskih korijena koje su naša gospoda poštovala.

Ovdje moram istaknuti utjecaj Drugoga vatikanskoga sabora i preobrazbu društva koju naprednjaštvo podržava protiv tradicionalnoga poretka. U posljednjih 50 godina vjerska je praksa znatno opala, evangeličke i pentekostne skupine su se umnožile, bogoslužni je nered bio potpun, Crkva je bila odsutna iz središta u kojima su se stvarali kulturni utjecaji. Usprkos vjerskom nemiru mnogih mladih ljudi mora se reći kako katolička evangelizacija društva nije uspjela.

Zaključujem ovo izvješće vraćajući se na značenje naklonosti novoga Predsjednika prema židovstvu. Nazočio je tradicionalnoj proslavi židovske zajednice, blagdanu Hanuke, koji se održao na trgu u četvrti Palermo u Buenos Airesu. To je blagdan svjetlosti. Noseći kipu, kako je obredno prikladno, zapalio je svijeću na deveterokrakom svijećnjaku. S pozornice je istaknuo kako je „glavna pouka da svjetlost prevladava tamu. Nakon toliko godina svjetlo će izaći i to će biti ćudoredni prevrat jer ćemo ga napraviti oko vrjednota“. Nekoliko dužnosnika pratilo je Mileija. Predsjednik nije imenovao Boga, nego je umjesto toga zazvao „nebeske sile“, za koje je uvjeren da će „podržati Argentinu i Izrael“. Njegovo sudjelovanje bilo je aktivnije nego na međureligijskom činu u katedrali.

Vraćam se na ono što sam već spomenuo: ravnodušnost biskupa, zabavljenih svojim stratosferskim lupetanjem. Ni jedan se nije obratio Predsjedniku, što im je bila dužnost. Ovo je prava sramota, koju ne treba zaboraviti.

Buenos Aires, utorak 19. prosinca 2023.

+ Héctor Aguer
laplatanski nadbiskup emeritus

Kastilski izvornik

¿Es la Argentina un país católico?

La pregunta estampada en el título nos lleva a considerar los orígenes de la organización nacional. El artículo 2 de la Constitución promulgada en 1853 se ha conservado invariable en las sucesivas reformas. En él se impone que el Gobierno Federal sostiene el Culto Católico, Apostólico, Romano. Los Constituyentes no quisieron formular los principios de un Estado Católico, pero tampoco optaron por la alternativa de un Estado laico o ateo. La expresión sostiene ha dado lugar a numerosas interpretaciones y a un debate entre especialistas del Derecho y enemigos de la cláusula adoptada en 1853. Por entonces se tenía claro qué significa Estado Católico; la historia ofrecía abundantes ejemplos. En aquella segunda mitad del siglo XIX, el Papa León XIII había actualizado la tradición secular, especialmente en sus encíclicas Diuturnum illud munus e Inmortale Dei opus. Los adversarios de la Iglesia y de su postura eran el liberalismo y el socialismo. Entre nosotros, esas posiciones estaban corporizadas en la masonería. El citado Pontífice propuso los fundamentos de la doctrina social católica en un texto que se haría famoso, la encíclica Rerum novarum.

Los Constituyentes argentinos tuvieron en cuenta la realidad de la sociedad argentina y no optaron por la alternativa de un Estado laico o ateo, según la evolución de las ideas de la Revolución Francesa. El sostiene del artículo 2 de la Constitución Nacional no se reduce al presupuesto de culto, sino que implica un reconocimiento del carácter público de la religión católica, la apoya y la fomenta. La opinión al respecto de Juan Bautista Alberdi causa una cierta perplejidad. El autor de las Bases que inspiraron la Constitución pensaba que un Estado no puede sostener un culto que no sea el propio suyo. Si no entiendo mal, esa expresión equivale de algún modo a la idea del Estado Católico. La religión católica es el culto propio del Estado Argentino. De tal manera se reconoce la realidad social y cultural de un país en el cual la mayoría de los habitantes está bautizado en la Iglesia Católica. Los inmigrantes españoles y sobre todo los italianos robustecieron esa realidad. Es verdad que en las décadas finales del siglo XIX la acción de la masonería (el enemigo secular de la Iglesia) tuvo una enorme influencia en los gobiernos de la época, algunos de los cuales fueron de obediencia masónica; la Iglesia quedó prácticamente recluida en los templos, sin un influjo real sobre la cultura. Sin embargo, en varias Provincias del interior la fe y la vida cristiana tuvieron amplio desarrollo y presencia.

Para responder a la pregunta que se formula en el título de este artículo, hay que juzgar sobre el estado de la sociedad y la vida religiosa del pueblo. ¿Es la Argentina un país católico? El Padre Leonardo Castellani respondía: “sí, es católico mistongo”. Esta expresión tanguera y lunfardesca significa poco serio. El gran pensador y escritor eximio acertó con aguda perspicacia. La condición que afecta al catolicismo argentino explica de algún modo los vaivenes históricos. Me permito añadir una característica de esa condición. Tradicionalmente, los católicos argentinos no van a misa. El nuestro es un país sin Eucaristía. El análisis que hoy día podría hacer un estudioso de la historia religiosa argentina, puede reconocer dos momentos de apogeo protagonizado por laicos.

En los años 80 del siglo XIX, un grupo de católicos de vida pública, con cargos políticos – diputados, especialmente – luchó contra la masonería en los campos de la cultura y la educación: José Manuel Estrada, Pedro Goyena, a los que se sumaron Achával Rodríguez Pizarro y algunos más defendieron la tradición nacional adoptando una postura católica. que recibía el influjo del liberalismo cristiano de Charles de Montalembert. Fueron laicos, anticipando en su experiencia lo que sería la vocación laical según el Concilio Vaticano II, ochenta años más tarde. Obispos había muy pocos y no tuvieron una participación directa en los acontecimientos.

El segundo momento fue el fenómeno de los Cursos de Cultura Católica, entre 1920 y 1945. Es interesante señalar que se acercaron a ellos intelectuales y artistas que no tenían ninguna pertenencia a la obra y presencia eclesial. En los Cursos se formó toda una generación. Unos pocos sacerdotes acompañaron a este otro movimiento laical.

Quemando etapas, aplico el mismo interrogante a la actualidad, y me fijo como objeto la toma de posesión del Presidente recién elegido, Javier Milei. El cual es exalumno de un colegio católico, en el que, por hipótesis, debe haber recibido siquiera información sobre la doctrina católica. Salta a la vista que no vive como católico, y llama la atención su simpatía por el judaísmo. Inclusive, alguna vez ha mencionado su deseo de convertirse al judaísmo. Mirando su caso superficialmente, notamos que no se hace correctamente la señal de la Cruz, y que al entrar a la Catedral de Buenos Aires esbozó una genuflexión mediante una “agachadita”. Deben ser restos de su paso por el Colegio Cardenal Copello, de Buenos Aires.

A medias, el inicio del período presidencial respetó la dimensión religiosa de la jornada con un acto en la Catedral. Pero no fue el tradicional Tedéum, sino una especie de conferencia interreligiosa, con la participación del judaísmo, de la ortodoxia griega, de la confesión islámica y del evangelismo. La impresión que causó la ceremonia – si vale este nombre cuando no hubo oración – es que la Argentina ya no es un país católico, ni siquiera mistongo. Es verdad que el arzobispo de Buenos Aires ejerció la presidencia y leyó un pasaje del Evangelio. Era el final del capítulo 7 de San Mateo, la comparación entre la casa edificada sobre roca – invulnerable a todas las tormentas – y la levantada sobre arena movediza y por tanto frágil. El comentario del Arzobispo Primado valoró los cimientos que nos permitieron conservar la casa a pesar de todas las peripecias vividas. Es preciso fortalecer los cimientos: fraternidad, libertad y memoria. Invocamos – dijo – al Espíritu Santo para que nos ayude a fraguar los cimientos y así construir nuestra casa, la Argentina. Olvidé citar la confesión anglicana, que estuvo representada por un arzobispo.

Me llamó la atención cómo el Presidente siguió emocionado la intervención del rabino Shimon Axel Wahnish, con el cual se estrechó largamente en un abrazo. Se explica, porque éste es para él un padre espiritual. A propósito, éste es el lugar para preguntarse: ¿cómo es posible que no haya habido uno solo del más de centenar de miembros del Episcopado Argentino que se acercara a Javier Milei durante la campaña, o después de su elección? La Iglesia, oficialmente, lo ignoró. La responsabilidad de esa omisión recae sobre la dirigencia de la Conferencia Episcopal. Es evidente que los ejecutivos del Episcopado esperaban el triunfo de Massa. ¡Siempre fuera de foco! Recuerdo, en cambio, la perspicacia de dos Cardenales Primados en su comprensión del papel político que le corresponde al cargo: Antonio Caggiano, durante muchos años Obispo de Rosario, y luego de Buenos Aires, y Antonio Quarracino, arzobispo de Buenos Aires. A pesar de los cambios registrados en la religiosidad de la sociedad, aquellos dos no dudaron del carácter religioso como identidad nacional. Siendo obispo auxiliar de Quarracino, lo acompañé en los Tedéum de las fiestas patrias. Su Eminencia presidía la celebración revestido de capa pluvial y llevando mitra y báculo. Las autoridades y otros invitados especiales asistían con respeto. Era impensable un 25 de Mayo o un 9 de Julio sin Tedéum. Se manifestaba claramente que los gobernantes estaban convencidos de esa realidad histórica: la Argentina es un país católico. Oficialmente, la Iglesia acompañaba al orden político, aunque los gobiernos fueran de distinto origen partidario. Así fue desde siempre. Herencia de las raíces en España que respetaron nuestros próceres.

Debo apuntar aquí el influjo del Concilio Vaticano II, y la transformación de la sociedad avalada por el progresismo contra el orden tradicional. En los últimos 50 años ha decaído notablemente la práctica religiosa, se multiplicaron los grupos evangélicos y pentecostales, el desbarajuste litúrgico fue total, la Iglesia estuvo ausente de los centros donde se gestaban las vigencias culturales; a pesar de las inquietudes religiosas de muchos jóvenes, hay que decir que la evangelización católica de la sociedad ha fracasado.

Concluyo este informe retomando el significado de la simpatía del nuevo Presidente por el judaísmo. Asistió a una celebración tradicional de la comunidad judía, la fiesta de Janucá, que se realizó en una plaza del barrio de Palermo, en Buenos Aires. Se trata de una festividad de la luz; luciendo una kipá, como corresponde ritualmente, encendió una vela en el candelabro de nueve brazos. Señaló, desde el escenario, que “la principal lección es que la luz se impone sobre la oscuridad; después de tantos años va a salir la luz y eso va a ser una revolución moral porque la vamos a hacer sobre los valores”. Acompañaron a Milei varios funcionarios. El Presidente no nombró a Dios, sino que invocó a “las fuerzas del Cielo”, que según aseguró “van a apoyar a la Argentina y a Israel”. Su participación fue más activa que en el acto interreligioso de la Catedral.

Retomo lo que ya he mencionado, la indiferencia de los obispos, entretenidos en sus divagaciones estratosféricas. Ni uno solo se acercó al Presidente, como era su deber; esto constituye una verdadera vergüenza, que no debe ser olvidada.

Buenos Aires, martes 19 de diciembre de 2023.

+ Héctor Aguer
Arzobispo Emérito de La Plata