Osjećaj grijeha
Sredstva priopćavanja – osobito neka – posvećena su predstavljanju svake nesreće koja se dogodi i ukazuju na ulogu onih koji su naizgled odgovorni za ta zla. Prometne nesreće, primjerice, prouzročene pijanstvom jednoga od vozača. Pljačke, oružani napadi, zločini raznih vrsta: ubojstva, posebno žena (koja se nazivaju netočnim izrazom „femicid“, a trebalo bi biti „feminicid“). Tradicionalno se u tangu pjevalo o „lupežima“; sada se govori i o motoriziranim lupežima („motochorros“), koji zločine često čine udruženi. Motocikl je sredstvo koji ljudska sloboda rabi i za činjenje zla. Ističem središnju ulogu slobode, volje okrenute zlu. Ali odgovornosti se ne daje pravo ime: grijeh. Ne postoji želja da se prizna kako je čovjek sposoban počiniti grijeh; ta se sposobnost prikriva time što se prikazuje kao nesreća. Nesreća, koja se događa – na latinskom accidit – ne treba objašnjenje.
Pravo objašnjenje je grijeh, koji je već stari katekizam definirao kao hotimično kršenje Božjega zakona. Ako netko ne prepoznaje postojanje grijeha, ne prepoznaje istinski Boga i Njegov Zakon, koji daje On sâm. Biblija opisuje podrijetlo grijeha:
„Čuo sam tvoj korak po vrtu; pobojah se jer sam gol, pa se sakrih“ (Postanak 3, 10).
Prepoznavanje da griješimo jednako je prepoznavanju i prihvaćanju vlastite golotinje; i da se više ne nalazimo u vrtu – Raju – nego u šumi koja je svijet nakon grijeha.
Suvremena kultura, ukoliko je racionalistička, agnostična, pa čak i ateistična, odbacuje priču o Postanku i time se zatvara pred razumijevanjem Boga, čovječanstva i odnosa između njih dvoje. Logično je, dakle, da ne može prepoznati grijeh kao uzrok nesreća koje ljudska sloboda izaziva. To je problem koji nadilazi novinarsku površnost i samo ga filozof može razumjeti. Klasična grčka tragedija u kojoj se odvija ljudska drama razumjela ga je. Biblija pripada tomu svijetu drevne mudrosti. To je dar židovskoga naroda cijelomu čovječanstvu. U Bibliji i u grčkoj tragediji suvremena kultura može ponovo otkriti kršćanstvo od kojega se udaljila. Tako i ona može pronaći smisao grijeha.
U svojim katehetskim tekstovima Katolička Crkva je oduvijek točno definirala ljudsku stvarnost grijeha. To je istina i u Jedinstvenom katekizmu (Catecismo único), koji se sastoji od 93 pitanja i odgovora, a koji je desetljećima ostao na snazi kao službeni tekst koji je prihvatio argentinski episkopat. Definicija je bila (jest) izuzetno precizna: „grijeh je hotimični prekršaj protiv Božjega zakona.“ To pozivanje na božanski zakon odnosi se na Deset zapovijedi koje je Bog priopćio Mojsiju; Isus ih preuzima i sažima: ljubiti Boga iznad svega i bližnjega svoga kao samoga sebe, iz ljubavi prema Bogu. Tu sintezu Crkva je proširila i uspostavila kao odgojno-obrazovni pothvat za sve naraštaje.
„Hotimični grijeh“, odnosno napor volje ili vršenje slobode, što pretpostavlja poznavanje božanskoga zakona i želju da se on prekrši kako bi se postiglo ono što se više hoće i želi. Oni koji griješe žele to činiti i stoga traže nešto što smatraju dobrim. Dobro i zlo dvije su metafizičke dimenzije pred kojima se ljudska sloboda mora odlučiti.
Katekizam Katoličke Crkve javnosti je predao Ivan Pavao II. 11. listopada 1992. u apostolskom konstitucijom Fidei depositum. Poznato je da je u njegovu sastavljanju velik prinos dao ugledni teolog Joseph Ratzinger, koji je kasnije naslijedio Ivana Pavla II. kao papa Benedikt XVI. Zabilježimo, dakle, određenje grijeha sadržano u tom tekstu, koje je i danas vrlo aktualno. Nalazi se u brojevima 1849, 1850 i 1851, s navodima svetoga Augustina i svetoga Tome Akvinskoga.
Prema broju 1849 grijeh je krivnja protiv razuma, istine i ispravne savjesti. To je defectio (otpadanje, odmetanje, odmetništvo, pomračenje) – dakle pad – od istinske ljubavi prema Bogu i bližnjemu zbog izopačene naklonosti (privrženosti) prema nekim dobrima.
Prema broju 1850 grijeh je uvrjeda koja se nanosi Bogu (Psalam 51, 6), koja ranjava narav (mogli bismo reći, contra naturam) i napada ljudsku solidarnost; odvaja naša srca od Boga i suprotstavlja nas ljubavi koju Bog ima prema nama. Zato se Katekizam poziva na prvi grijeh, koji je prototipski kao pobuna protiv Boga zbog želje da se bude „kao Bog“ (Postanak 3, 5).
Donosi navod iz „Države Božje“ svetoga Augustina: to je ljubav prema sebi do preziranja Boga (amor sui usque ad contemptum Dei). Kao oholo uzdizanje samoga sebe, grijeh je oprječno suprotan Isusovoj poslušnosti koja ostvaruje spasenje, kako uči sveti Pavao u Poslanici Filipljanima (2, 6–9). Kristova žrtva vrelo je iz kojega izvire oproštenje naših grijeha. Ta činjenica podupire vjeru Crkve u oproštenje grijeha i praksu koja se slijedi, primjerice, u sakramentu pomirenja.
Katehetski tekstovi namijenjeni su pouci vjernika. Oni prihvaćaju pouku (katehezu) i čine je svojim životom. Na taj način pojam grijeha postaje „osjećaj grijeha“ i ostvaruje se kao življena kultura; kada nestane ili nedostaje, navodi ljude da vjeruju kako je „sve dopušteno“. To nije samo teološki zaključak; može se pronaći, kao što smo već primijetili, u klasičnoj tragediji i – primjerice – u romanima Dostojevskoga, koji su nedvojbeno kršćanski.
kastilski izvornik
El sentido del pecado
Los medios de comunicación – especialmente algunos – se dedican a presentar todas las calamidades que ocurren, y señalan el protagonismo de las personas que parecen responsables de esos males. Choques de vehículos, por ejemplo, precipitados por la alcoholemia de alguno de los conductores. Robos, asaltos a mano armada, crímenes de diversa factura: homicidios, de mujeres en particular (que se mencionan con un término que no es el correcto, “femicidio”, cuando debe decirse “feminicidio”). Tradicionalmente se hablaba en los tangos de “chorros”; ahora se habla también de “motochorros”, que suelen delinquir asociados. La motocicleta es un instrumento que la libertad humana emplea para hacer el mal. Subrayo, entonces, el protagonismo de la libertad, de la voluntad volcada al mal. Pero no se le da el nombre que corresponde a la responsabilidad: pecado. No se quiere reconocer que el hombre es capaz de cometer un pecado; se disimula esta capacidad haciéndola aparecer como un accidente. El accidente, que es lo que ocurre – en latín, “accidit” – no necesita explicación.
La explicación verdadera es el pecado, que el viejo catecismo ya definía como una falta voluntaria contra la ley de Dios. Si no se reconoce la existencia del pecado, en realidad no se reconoce a Dios y a su Ley, que Él mismo da. En la Biblia se describe el origen del pecado: Sentí tus pasos en el jardín y como estaba desnudo tuve miedo y entonces me escondí (Gn 3, 10). Reconocer que pecamos equivale a reconocer y aceptar la propia desnudez; y que ya no nos encontramos en el Jardín – el Paraíso –, sino en la selva que es el mundo posterior al pecado.
La cultura contemporánea, en cuanto racionalista, agnóstica y aun atea, rechaza el mito genesíaco, y de este modo se cierra al conocimiento de Dios, del hombre y de las relaciones de ambos. Resulta lógico, entonces, que no pueda reconocer el pecado como causa de los accidentes que la libertad humana provoca. Este es un problema que escapa a la superficialidad periodística, y solo puede comprender el filósofo. Lo comprendió la tragedia clásica griega, en la cual se despliega el drama humano. La Biblia pertenece a ese mundo de sabiduría ancestral. Es un don del pueblo judío a toda la humanidad. En la Biblia y en la tragedia griega la cultura contemporánea puede recuperar el cristianismo, del cual se ha alejado. Así podrá, también, encontrar el sentido del pecado.
En sus textos catequísticos, la Iglesia Católica ha definido siempre con exactitud la realidad humana del pecado. Así, en el Catecismo único de 93 preguntas con sus respectivas respuestas, que estuvo vigente por décadas como un texto oficial decidido por el Episcopado Argentino. La definición era (es) exactísima: “el pecado es una falta voluntaria contra la Ley de Dios”. Esta referencia a la Ley divina designa los Diez Mandamientos comunicados por Dios a Moisés; Jesús los retoma y resume: amar a Dios sobre todas las cosas, y al prójimo como a nosotros mismos, por amor de Dios. Esta síntesis es la que la Iglesia ha difundido y ha instituido como proyecto educativo para todas las generaciones.
“Una falta voluntaria”, es decir el empeño de la voluntad o ejercicio de la libertad, que supone el conocimiento de la Ley divina y se la quiere violar para obtener lo que se prefiere y anhela. El que peca quiere hacerlo, y busca así algo que considera un bien. Bien y Mal son dos dimensiones metafísicas, ante las que debe decidirse la libertad humana.
El Catecismo de la Iglesia Católica fue publicado el 15 de Agosto de 1997, por Juan Pablo II, mediante la Carta Apostólica Laetamur magnopore. Se sabe que en su composición ha recibido el aporte del insigne teólogo Joseph Ratzinger, que fue más tarde sucesor de Juan Pablo II como Papa Benedicto XVI. Apuntemos, entonces, la definición de pecado que trae este texto, que tiene actualísima vigencia. Se encuentra en los números 1849, 1850, 1851, con citas de San Agustín y Santo Tomás de Aquino. El pecado es una culpa contra la razón, la verdad, la recta conciencia; es “defectio” – una caída entonces – del verdadero amor de Dios y del prójimo por un afecto perverso de determinados bienes.
El pecado es una ofensa a Dios (Salmo 51, 6), que hiere la naturaleza (es diríamos “contra naturam”) y atenta contra la solidaridad humana; aparta nuestro corazón de Dios y nos yergue contra el amor que Dios nos tiene. Por eso el Catecismo se refiere al primer pecado, que es prototípico como rebelión contra Dios por el deseo de ser “como Dios” (Gn 3, 5). Trae una cita de “La Ciudad de Dios”, de San Agustín: es amor de uno mismo hasta el desprecio de Dios (amor sui usque ad contemptum Dei). Como soberbia exaltación de sí mismo es diametralmente opuesto el pecado a la obediencia de Jesús que realizó la salvación, tal como lo enseña San Pablo en su Carta a los Filipenses (2, 6–9). El Sacrificio de Cristo es la fuente de la que brota el perdón de nuestros pecados. En este dato se apoya la fe de la Iglesia en el perdón de los pecados y la práctica que se sigue, por ejemplo, en el Sacramento de la Reconciliación.
Los textos catequísticos están destinados a la instrucción de los fieles. Estos aceptan la instrucción (catequesis) y la hacen vida. De este modo, el concepto de pecado llega a ser “sentido del pecado”, y se realiza como cultura vivida; cuando desaparece o falta induce al hombre a pensar que “todo está permitido”. No es ésta solo una conclusión teológica; se la encuentra, como ya apuntamos, en la tragedia clásica y – por ejemplo – en las novelas de Dostoievski, que son indudablemente cristianas, reflejos de la Santa Rusia.
