Rođenje Kristovo između instrumentalnog i sakralnog kršćanstva
Max Weber je u prošlom stoljeću pisao o raščaranom svijetu i razumu koji se pretvorio u birokratski i instrumentalni razum koji se jedino zanima za praktične stvari koje može napraviti, proizvesti i kontrolirati. Drugačije rečeno, pojavio se ekonomski razum koji razmišlja o zaradi, proizvodnji i potrošnji. Taj ekonomski razum koji nije razum nekog pojedinog čovjeka nego način razmišljanja i temelj kako treba misliti o čovjeku zahvatio je odavno i svetkovinu Kristova rođenja odnosno vrijeme koje prethodi svetkovini, koje nazivamo došašćem.
Ekonomski razum, možemo reći, koketira rado s kršćanskom svetkovinom Isusova rođenja jer bez nje ne može kontrolirati, proizvesti, prodati i potrošiti. To koketiranje i dodvoravanje svetkovini Isusova rođenja vidljiva je u porukama kada se svetkovina Kristova rođenja zamjenjuje pojmovima koji su kršćanstvu bliski kao što su ljubav, prijateljstvo, obitelj, mir, radost, ali nisu povezani sa svetkovinom, nego s ciljevima ekonomskog razuma koji su predstavljeni kao kršćanski i tijesno se povezuju uz kršćansku proslavu Kristova rođenja. Iz tog dodvoravanja svetkovini nastao je specifičan fenomen koji ovdje možemo nazvati instrumentalnim kršćanstvom, ili ekonomskim kršćanstvom, koje koristi autentičnost i svetost kršćanske poruke Isusova rođenja tako da je na neki način ekonomski gledano proizvodi, prodaje i troši uklanjajući kako njezinu autentičnost tako i njezinu svetost.
Instrumentalno ili ekonomsko kršćanstvo ne može bez autentične poruke Kristova rođenja postići puno jer je ona temelj ekonomskom razumu da prodaje, troši, proizvodi i kupuje, ali u isto vrijeme samu svetkovinu Kristova rođenja u njezinom teološkom i spasenjskom smislu negira. Svetkovina Kristova rođenja u svoj svojoj teološkoj i crkvenoj snazi i sadržaju je zapravo reklama kojom se koristi ekonomski razum i ekonomski razum bez nje ne može. Zato ekonomski razum strogo izbjegava govoriti o Rođenju Isusa Krista, nego radije govori o blagdanima, praznicima, odmorima, ljubavima, prijateljstvima, miru, zajedništvu, tišini, iz razloga jer ekonomski razum zna da Kristovo rođenje sa svojom teologijom ne može proizvesti, kupiti i prodati ništa, i zato izričaji poput ljubavi, blagdana, radosti više nemaju izvorno teološko značenje povezano s Kristovim rođenjem, nego ekonomsko, i služe kao slogani kojom ekonomski razum sebe predstavlja kao novo rođenje i novo spasenje.
Vrijeme došašća je postalo uglavnom vrijeme ekonomskog kršćanstva, kršćanstva koje proizvodi, prodaje i kupuje ali je odvojeno od teologije i spasenjskog smisla i sadržaja Kristova rođenja. Vrijeme došašća je zaista vrijeme ekonomije spasenja, ali ovo ekonomski treba razumjeti doslovce i plastično bez ikakvog teološkog značenja.
S druge strane talijanski psiholog i filozof Umberto Galimberti u knjizi zanimljivog naslova Il Cristianesimo: La religione del cielo vuoto (Kršćanstvo religija praznog neba), nastojeći opisati zbog čega kršćanstvo na Zapadu, pogotovo u Europi, gubi snagu i svježinu, govori o sakralnom kršćanstvu i liturgiji kao središnjem događaju sakralnog kršćanstva. Sudeći po Galimbertiju, jedan od razloga zašto kršćanstvo slabi jest što je, barem prema njegovom shvaćanju, liturgija isuviše usmjerena na zajednicu i na ljude kao grupu, više se promatra kao socijalni događaj, a ne susret s Bogom i Kristom, pri čemu se prema Galimbertiju pomalo izgubila otajstvenost i tajanstvenost liturgijskog slavlja.
Kršćanstvo koje u liturgiji ističe njezin misterij umjesto liturgije kao običnog socijalnog događaja, Galimberti opisuje kao sakralno kršćanstvo koje je prema njemu postalo manjina u shvaćanju i odnosu prema liturgiji.
Kristovo rođenje nije socijalni ni ekonomski događaj, nego događaj koji je po svojoj naravi misterij, jer kako objasniti da je vječni Bog ušao u vrijeme i postao čovjekom ako se ne pozovemo na povijest spasenja i njezino teološko značenje. Sakralno kršćanstvo u središte svog pristupa ovom otajstvu potpuno ostavlja po strani bilo kakvu ljudsku ekonomiju, bilo kakav razum koji proizvodi, kupuje i troši, nego u prvi plan stavlja razum koji pred ovim otajstvom moli i šuti.
I termini koje sakralno kršćanstvo koristi nisu termini ekonomskog kršćanstva, jer sakralno kršćanstvo govori o obraćenju, molitvi, Bogu, Kristu, Djevici Mariji, sakramentima. U prvom planu sakralnog kršćanstva je razum koji se obraća, koji moli i koji traži Krista, a to se posebno događa u liturgiji. I vrijeme došašća sakralno kršćanstvo gleda drugačijim očima, jer se u došašću razum zapravo posvećuje da bi se mogao na ispravan način susresti s otajstvom Kristova rođenja na kraju priprave.
U došašću susrećemo dva kršćanstva i dva razuma. Ekonomsko kršćanstvo i ekonomski razum koji u Kristovu rođenju vidi samo reklamu. Ekonomsko kršćanstvo i ekonomski razum su kao jedna vrsta parazita koji se hrani zdravim tkivom pravog značenja i smisla Kristova rođenja i pri tom zamagljuje, umanjuje i uklanja Kristovo rođenje kao otajstvo iz svijesti i života vjernika, pretvarajući i njegov razum u obični instrument potrošnje, gdje razum više nema potreba ni za posvećenjem ni za obraćenjem.
Sakralno kršćanstvo opet pokušava razumu posvijestiti da je potreban obraćenja i posvećenja u vremenu došašća kako bi ne samo dočekao na pravi način Kristovo rođenje nego još važnije kako bi ga ispravno razumio. A najbolji pokazatelj odnosa ova dva kršćanstva je u terminima koji koriste jer danas i izraz Božić ima značenje ekonomskog blagdana potrošnje, proizvodnje i zarade, dok izraz Kristovo rođenje može izazvati nerazumijevanje, čuđenje i odbacivanje.
Odnosno, jedno kršćanstvo govori blagdan, praznik, odmor, ljubav, mir, snijeg, radost, zajedništvo, dragi ljudi, najbliži, a drugo kršćanstvo govori obraćenje, posvećenje, ispovijed, liturgija, sakramenti, Krist, Bog. I danas se ta dva kršćanstva skoro više međusobno i ne razumiju, iako ekonomsko kršćanstvo koketira i dodvorava se sakralnom kršćanstvu ne bi li izvuklo iz njegova otajstva i teologije sve što je moguće radi ekonomskog razuma koji proizvodi, kupuje i troši i tako do kraja potpuno iscrpilo otajstvo i svetost svetkovine Kristova rođenja.
Tekst je objavljen u Katoličkom tjedniku, br. 51-52, 24. prosinca 2017., 22-23
