Sveti Josip i rad

Počinjem s dvije prethodne misli. Prva je moja: većina prikaza svetoga Josipa (mislim ponajprije na likovne) prikazuje ga kao starijega čovjeka, starca. Možda je to radi predmnjeve da se tako osigurava Marijino djevičanstvo. Držim da je Josip prilikom zaručivnja s Gospom bio istih godina kao i svi mladići Izraela u to vrijeme kada su se ženili. Ako je Marija imala 15 godina, Josip bi imao 18.

Druga je misao svetoga Franje Saleškoga, koji smatra da je Josip tijelom i dušom u Raju. Sigurno je da predaja nikada nije prepoznala grob svetoga Josipa koje bi bila mjesto hodočašća.

Osobnost svetoga Josipa sažeta je u biblijskom pojmu. U Evanđelju po Mateju (1, 19) naziva se „pravednim“ (díkaios). Tu riječ treba shvatiti prema njezinu značenju u Starom Zavjetu, gdje je to naziv za cjelovitost, za puninu. Za razliku od vrijednosti koju dobiva u grčkoj kulturi (npr. Aristotel), u kojoj se ističu četiri „stožerne krjeposti“: razboritost, pravednost, jakost i umjerenost.

Josip je Isusov otac: takvim su ga smatrali. U zgodi gubitka i pronalaska Djeteta (12 godina) u hramu, Marija kaže: „otac tvoj i ja žalosni smo te tražili.“ Isus odgovara: Niste li znali da mi je biti u onome što je Otca mojega? (Luka 2, 49) (ἐν τοῖς τοῦ Πατρός μου / en toĩs tū͂ Patrós mū). Kako bi Josip osjetio ovu suprotnost: tvoj otac – moj Otac? Ali Lukin tekst dodaje da nisu razumjeli (οὐ συνῆκαν / ū synē̃kan) što im je htio reći.

Djevičanstvo svetoga Josipa stvarnost je Novoga Zavjeta; prati djevičanstvo Marijino. Spolno izražavanje znak je ženidbe. Apostol Pavao vjernicima je naznačio da je moguće suzdržati se od nje kako bi se molilo, ali ih je upozorio da paze da ne budu napastvovani u neku vrstu prijevare.[1] Josipova je molitva klanjanje Bogu, kako se pojavljuje u Psalmima. On će uputiti Dijete Isusa da se nauči klanjati. Njegova je molitva tiha, unutarnja, klizi dok radi. U skladu sa zbiljom Utjelovljenja, razložno je misliti da je Josip odgajao Isusa, budući da je djelovao kao otac, kao da je odraz i predstavnik vječnoga Otca. Isus mu je bio podložan, jednako kao i svojoj Majci (Luka 2, 51: ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς / ē̃n hypotassómenos autoĩs; bijaše im poslušan).

Josip je uzdržavao Mariju i Isusa svojim radom. Ta činjenica daje boje liku svetoga Josipa, koji se u kršćanskoj predaji pojavljuje kao uzor radnika, zanatnika. U Novom Zavjetu rad je temeljna značajka Kristovih učenika. Apostol Pavao može poticati: „Tko ne će raditi, neka i ne jede“  (Druga Solunjanima 3, 10).

U svjetovnom poretku, od kraja XIX. stoljeća, rad predstavlja društvenu stvarnost u kojoj se može provjeriti pravda ili nepravda. Tako su nastala radnička prava i „Dan rada“. Biblijska i religijska dimenzija je nestala; ideologije su zauzele središnje mjesto. U tom kontekstu, socijalna nauka Crkve sadržava poglavlje o pitanju rada. Tako se ono pojavljuje u papinskim okružnicama, porukama i govorima. Rad se smatra ljudskom stvarnošću i predmetom prava. Pobožnost svetomu Josipu pokušava vratiti religioznu vrijednost radu. Slika svetoga Josipa nosi sa sobom alate njegova zanata i predstavlja ga kao drvodjelju (Matej 13, 53).

kastilski izvornik

San José y el trabajo

Comienzo con dos ocurrencias previas. La primera es mía: la mayor parte de las representaciones de San José (pienso singularmente en las estampas) lo dibujan como un hombre mayor, un anciano. Quizá será por el prejuicio de que así se asegura la virginidad de María. Tengo para mí que, en el desposorio con Nuestra Señora, José tendría la edad que tenían todos los jóvenes de Israel en esa época, cuando se casaban. Si María tenía 15 años, José tendría 18.

La segunda ocurrencia es de San Francisco de Sales, quien sostiene que José está en cuerpo y alma en el Cielo. Lo cierto es que la tradición no ha identificado nunca un sepulcro de San José, que hubiera sido un sitio de peregrinación.

La personalidad de San José está resumida en un término bíblico. En el Evangelio según San Mateo (1,19) se lo llama “justo” (díkaios). Hay que entender esta palabra según su significado en el Antiguo Testamento, donde resulta un título de totalidad, de plenitud. A diferencia del valor que adquiere en la cultura griega (Aristóteles, por ejemplo), en la que se señalan cuatro “virtudes cardinales”: prudencia, justicia, fortaleza y templanza.

José es padre de Jesús: así se lo consideraba. En el episodio de la pérdida y el hallazgo del Niño (12 años) en el templo, María dice: “Tu padre y yo te buscábamos angustiados”. Jesús responde: ¿No sabían que yo debo ocuparme de las cosas de mi Padre? (Lc 2, 49) (en tois tou patros mou). ¿Cómo habrá sentido José ese contraste: tu padre – mi Padre? Pero el texto de Lucas añade que ellos no entendieron (ou synēkan) lo que les quiso decir.

La virginidad de San José es una realidad del Nuevo Testamento; acompaña la virginidad de María. La expresión sexual es una señal del matrimonio. El Apóstol Pablo indicaba a los fieles que es posible abstenerse de ella para orar, pero advertía tener cuidado de no ser tentado a una especie de defraudación. La oración de José es la adoración de Dios, tal como aparece en los Salmos; él habrá iniciado al Niño Jesús en el aprendizaje de la adoración. Su oración es silenciosa, interior, que se desliza mientras trabaja. De acuerdo con la realidad de la Encarnación es razonable pensar que José educaba a Jesús, ya que hacía las veces de padre, como que era un reflejo y representante del eterno Padre. Jesús le estaba sujeto, al igual que a su Madre (Lc 2, 51: en hipotassomenos autois).

José sostenía a María y Jesús con su trabajo. Este dato colorea la figura de San José, que en la tradición cristiana aparece como un modelo de trabajador, de artesano. En el Nuevo Testamento, el trabajo se constituye en un rasgo fundamental de los discípulos de Cristo. El Apóstol Pablo puede exhortar: “El que no quiera trabajar, que no coma” (2 Tes 3, 10).

En el orden secular, desde fines del siglo XIX, el trabajo constituye una realidad social, en la que pueden verificarse la justicia o la injusticia. Así surgen el derecho de los trabajadores y el “Día del Trabajo”. La dimensión bíblica y religiosa ha desaparecido; las ideologías han tomado su relieve. En ese contexto, la Doctrina Social de la Iglesia contiene un capítulo sobre la cuestión del trabajo; así aparece en las encíclicas pontificias, en mensajes y discursos. El trabajo se observa como una realidad humana y un objeto de derecho. La devoción a San José intenta devolver al trabajo su valor religioso; la imagen de San José lleva consigo los instrumentos de su artesanía, y lo presenta como un carpintero.

[1] Prevoditeljska napomena: „Sada o onome što ste mi pisali. Dobro je čovjeku ne dotaći ženu. Ipak, zbog bludnosti, neka svaki ima svoju ženu i svaka neka ima svoga muža. Muž neka vrši dužnost prema ženi, a tako i žena prema mužu. Žena nije gospodar svoga tijela, nego muž, a tako ni muž nije gospodar svoga tijela, nego žena. Ne uskraćujte se jedno drugome, osim po dogovoru, povremeno, da se posvetite molitvi pa se opet združite da vas Sotona ne bi napastovao zbog vaše neizdržljivosti. Ali to velim kao dopuštenje, ne kao zapovijed. A htio bih da svi ljudi budu kao i ja; ali svatko ima svoj dar od Boga, ovaj ovako, onaj onako. Neoženjenima pak i udovicama velim: dobro im je ako ostanu kao i ja. Ako li se ne mogu suzdržati, neka se žene, udaju. Jer bolje je ženiti se negoli izgarati. A oženjenima zapovijedam, ne ja, nego Gospodin: žena neka se od muža ne rastavlja – ako se ipak rastavi, neka ostane neudana ili neka se s mužem pomiri – i muž neka ne otpušta žene. Ostalima pak velim – ja, ne Gospodin: ima li koji brat ženu nevjernicu i ona privoli stanovati s njime, neka je ne otpušta. I žena koja ima muža nevjernika te on privoli stanovati s njome, neka ne otpušta muža. Ta muž nevjernik posvećen je ženom i žena nevjernica posvećena je bratom. Inače bi djeca vaša bila nečista, a ovako – sveta su. Ako li se nevjernik hoće rastaviti, neka se rastavi; brat ili sestra u takvim prilikama nisu vezani: ta na mir nas je pozvao Bog. Jer što znaš, ženo, hoćeš li spasiti muža? Ili što znaš, mužu, hoćeš li spasiti ženu?“ (Prva Korinćanima 7, 1–16).