Vjersko neznanje
Štitonoša Sancho Panza lik je savršeno ocrtan u Don Quijoteu: tipičan seljanin, jednostavan, ali ne i glup, koji govori umećući izrjeke, što ide na živce Vitezu tužna lika. Ističem jednu njegovu osobinu: ispravan vjerski odgoj. Puno se puta poziva na ono što je čuo kako propovijeda župnik. Stanje, iako opisano u književnom djelu, odražava prilike španjolske kulture u XVI. stoljeću i mjesto koje u njoj zauzima katolička vjera. Spominjem tu starodrevnu okolnost s nakanom da izrečem usporedbu s onim o čemu namjeravam raspravljati: vjersko neznanje Argentinaca.
Povijesne slike i priče o XIX. stoljeću pokazuju da su tada još postojale prilike kolonijalnoga poretka. U odlučujućim događajima Revolucije upečatljiva je nazočnost likova braće dominikanaca i franjevaca. Svjetovnjaci, kojih je bilo malo, nisu imali relevantnu ulogu. Slučaj Deána Funesa (1749.–1829.), školovana u Alcali, ističe se kao iznimka. Bio je ravnatelj kolegija Montserrat i sastavljač plana reforme sveučilišta. Djelovao je isto tako kao predstavnik u Velikoj hunti (vladi) Ujedinjenih pokrajina (1810.–1811.). Bio je i rektor sjemeništa u Cordobi u Argentini.
Kronična nestašica svećenika uvelike objašnjava zašto se vjersko neznanje stanovništva učvrstilo. Useljenici su uglavnom dolazili iz katoličkih zemalja. Nekada se govorilo da su svoju vjeru ostavili na brodovima. Na djelu je svojevrstan začarani krug: odakle će doći svećenička zvanja ako ne iz ovoga laicizirana društva? Tada će se zvanje dogoditi kao izvanredan događaj, a ne će nedostajati protivljenja i opće ravnodušnosti. Za moguće se zvanje postavljaju dva okruženja u društvu: obitelj koja ne prakticira katoličku vjeru obitelj i župa, gdje se mladi odgajaju u većem ili manjem broju. U neka su vremena brojna zvanja dolazila iz Katoličke akcije. Kasnije je taj pokret potpao pod utjecaj liberalnih stajališta i polazišta trećega svijeta. Tragičnih sedamdesetih godina mnogi su se članovi pridružili gerili. Kasnije se pokušalo uskrisiti je, ali već su se pojavile druge katoličke skupine.
Katolički nacionalizam imao je svoje ishodište u takozvanim tečajevima katoličke kulture, potpuno svjetovnom ostvarenju, koje je privlačilo pjesnike i umjetnike. Bio je to ekumensko djelo, doista takvo, mnogo prije shvaćanja sveopćosti kao nečega „međureligijskoga“. Ta je struja imala dva učitelja: Julija Meinviellea i Leonarda Castellanija. Prvi je pripadao buenosaireškomu svećenstvu. Dugi niz godina bio je župnik u četvrti Versailles, gdje je sagradio veličanstvenu crkvu i osnovao pučki atenej (Ateneo Popular), koji je kasnije postao istaknuti klub. Meinvielle je u praksi proveo načela kršćanstva, što je bila stalna tema u njegovim spisima. Opširno je raspravljao o Maritainovu personalizmu i religijskom utjecaju evolucionizma Teilharda de Chardina. Njegov utjecaj na laike bio je golem. Bio je teolog sa solidnom vjerskom izobrazbom. Castellani je pripadao Družbi Isusovoj, iz koje je morao otići i postao je, kako je sâm smatrao, „urbanim pustinjakom“. Bio je veliki pisac, neponovljiva stila i vrlo široke rasprostranjenosti. Obojica su oblikovala mnoge ljude i isticala su se u argentinskom duhovništvu.
Vraćajući se na pitanje vjerskoga neznanja, to je osobito pogađalo političare i vladajuće, sredinu u kojoj je bio zapažen utjecaj masonerije. Sve do promjene Ustava godine 1994., predsjednik nacije morao je biti katolik, ali zapravo ih je vrlo malo i bilo. U članku 2. Ustava ostaje da nacionalna država podupire katoličko, apostolsko i rimsko bogoštovlje. To je jedna od argentinskih proturječnosti. Kada je Ustav proglašen, njegovi tvorci nisu htjeli uspostaviti katoličku državu, ali se nisu opredijelili ni za bezbožničku državu. Laičnost je po zakonu označila ustroj odgoja i obrazovanja od 1884., osim kratkoga razdoblja prve peronističke vlade, sve dok nije nastupila njezina kriza s Crkvom. Glavni problem toga razdoblja bio je u tome što svećenstvo, koje je bilo malobrojno, nije preuzimalo vjerski odgoj učenika, nego su to prepuštali učiteljima, a nije bila osigurana njihova sposobnost da ispune tu zadaću. Može se reći da je to bio odlučujući nedostatak koji objašnjava vjersku neukost pučanstva. To se neznanje proteže na sve slojeve društva, iako ima i ljudi kojima je jasan umni opseg življenja svoje vjere.
Katoličko sveučilište (u Argentini postoje dva: Papinsko argentinsko katoličko sveučilište – UCA i El Salvador – USAL, koje je počelo kao isusovačko) nekoć je imalo izvanredan utjecaj na vjerski odgoj slušatelja različitih struka. Ne može se reći da je i sada tako. U tom se poslu također primjećuje nedostatnost klera i nepravilna priprema nastavnika.
Predočio sam kratak pregled problema. Naravno, ni ovaj nije bez rješenja. Riječ je o rastu Crkve i plodu evangelizacije kulture, osobito popularne, svih područja života, obitelji i društva. Nepovoljan uteg prošlosti može se prevladati ako Crkva raste u broju i svetosti, s ispravnim razumijevanjem svoga društvenoga utjecaja, bez ideologizama bilo koje naravi. Zbrka poslijesaborskoga razdoblja ne mora zamagljivati opažanje djela koje treba obavljati pametno i odlučno.
Buenos Aires, utorak 30. srpnja 2024.
Spomen sv. Petra Krizologa, biskupa i crkvenoga naučitelja
+ Hector Aguer
laplatanski nadbiskup emeritus
kastilski izvornik
Ignorancia religiosa
El escudero Sancho Panza es en el Quijote un personaje perfectamente delineado: un típico aldeano, sencillo, pero no tonto, que habla ensartando refranes, lo cual irrita al Caballero de la triste figura. Destaco una cualidad: su correcta formación religiosa; muchas veces se refiere a lo que ha oído predicar al párroco. La situación, aunque en una obra literaria, refleja las condiciones de la cultura española del siglo XVI, y el lugar que ocupa en ella la religión católica. Hago esta lejana referencia en el intento de formular una comparación con lo que me propongo tratar: la ignorancia religiosa de los argentinos.
Las imágenes históricas y los relatos sobre el siglo XIX muestran que entonces persistían aún las condiciones del orden colonial. Llama la atención la presencia en los acontecimientos decisivos de la Revolución de figuras de frailes dominicos y franciscanos; los seculares, que eran pocos, no tenían un papel relevante. Se destaca como excepción el caso del Deán Funes (1749–1829), formado en Alcalá. Fue rector del Colegio de Montserrat y redactor de un plan de reforma de la Universidad. Se desempeñó, asimismo, como diputado de la Junta Grande de las Provincias Unidas (1810–1811). Fue, además, rector del Seminario de Córdoba.
La crónica escasez de sacerdotes explica, en gran parte, que la ignorancia religiosa de la población se haya consolidado. La inmigración ha procedido en su mayoría de países católicos. Solía decirse que dejaron su religión en los barcos. Hay una especie de círculo vicioso: ¿de dónde procederán las vocaciones sacerdotales sino de esa sociedad laicizada? Entonces, la vocación sucederá como hecho extraordinario, y no faltarán oposiciones y una indiferencia general. Dos ámbitos las ubican en la sociedad a la posible vocación: la familia no practicante y la parroquia, donde en mayor o en menor número se forman los jóvenes. Hubo un tiempo en que numerosas vocaciones surgieron de la Acción Católica; luego esta institución fue afectada por las posiciones liberales y tercermundistas. En los trágicos años setenta, muchos miembros se plegaron a la guerrilla. Más tarde se intentó una “resurrección”, pero ya habían surgido otras agrupaciones católicas.
El nacionalismo católico tuvo su fuente en los llamados Cursos de Cultura Católica, realización plenamente laical, a la que se acercaron poetas y artistas; fue una obra ecuménica, verdaderamente tal, mucho antes de la comprensión de la universalidad como interreligiosa. Esta corriente tuvo dos maestros: Julio Meinvielle y Leonardo Castellani. El primero pertenecía al clero porteño. Había sido muchos años párroco del barrio de Versalles, donde había edificado una magnífica iglesia y fundó el Ateneo Popular, que luego se convirtió en un club destacado. Meinvielle puso en práctica los principios de la Cristiandad, que fue un tema recurrente en sus escritos. Discutió ampliamente sobre el personalismo de Maritain y sobre el influjo religioso del evolucionismo de Teilhard de Chardin. Su influjo en el laicado fue enorme. Era un teólogo de sólida formación religiosa. Castellani perteneció a la Compañía de Jesús, de la que tuvo que salir y se convirtió, como él mismo se consideraba, en un “ermitaño urbano”. Fue un gran escritor, con un estilo inconfundible y tuvo una difusión amplísima. Ambos formaron a mucha gente y se destacaron en el clero argentino.
Volviendo al tema de la ignorancia religiosa, ésta afectó especialmente a los políticos y gobernantes, ámbito en el cual fue notable el influjo de la masonería. Hasta la reforma constitucional de 1994, el Presidente de la Nación debía ser católico, pero muy pocos lo fueron realmente. Permanece en el artículo 2 de la Constitución que el Estado nacional sostiene el culto católico, apostólico, romano. Es esta una de las contradicciones argentinas. Cuando se promulgó la Constitución, los autores no quisieron establecer un Estado Católico, pero tampoco optaron por un Estado ateo. El laicismo caracterizó a la organización educativa desde 1884, por ley, salvo un breve período del primer gobierno peronista, hasta que ocurrió su crisis con la Iglesia. El principal problema que aquejó a ese período fue que no asumió el clero la formación religiosa de los alumnos (ya dije que era insuficiente en número) sino los mismos maestros, cuya capacidad para cumplir esa tarea no estaba asegurada. Puede decirse que ésa fue una carencia decisiva que explica la ignorancia religiosa de la población. Esta ignorancia se extiende a todas las capas de la sociedad, aunque haya también gente que tiene en claro la dimensión intelectual de su vida de fe.
La Universidad Católica (hay dos: la UCA y el Salvador, que comenzó siendo de los jesuitas) tuvo un influjo notable para la formación religiosa de los alumnos en las distintas carreras; actualmente no se puede decir lo mismo. También en esta obra se advierte la insuficiencia del clero y la irregular preparación de los profesores.
He presentado un rápido esbozo del problema. Por supuesto, éste no carece de solución. Se trata del crecimiento de la Iglesia y del fruto de una evangelización de la cultura, especialmente de la cultura popular, de todos los ámbitos de la vida, de la familia y de la sociedad. El peso negativo de la historia puede ser superado si la Iglesia crece en número y en santidad, con una comprensión correcta de su influjo social, sin ideologismos de ninguna naturaleza. La confusión del período posconciliar no tiene que ofuscar una percepción de la obra a realizar con inteligencia y decisión.
Buenos Aires, martes 30 de julio de 2024.
Memoria de San Pedro Crisólogo, obispo y doctor de la Iglesia
+ Héctor Aguer
Arzobispo Emérito de La Plata
