Bogoslužje: točnost, svečanost, ljepota
Bogoslužje je bitan vid života Crkve. Tako je od njezinih početaka do danas. Ističem dva moderna tvorbena trenutka: Tridentski sabor i djelovanje sv. Pija V. i Drugi vatikanski sabor te susljedne odluke sv. Pavla VI. Veliki teološki i kristološki sabori poslužili su kao pravovjerno usmjerenje bogoštovlja. Mislim osobito na Nicejski (325.) i Efeški (431.). Bogoštovlje se sastoji od primjene i življenja otajstava vjere. Bogoštovlje je ponovno, i to svetootajsteno prikazivanje muke i uskrsnuća Gospodina našega Isukrsta i djela otkupljenja. Središte toga objektivnoga iskustva otajstva je Euharistija : „Ovo činite meni na spomen“, rekao je Gospodin (Luka 22, 19; Prva Korinćanima 11, 24). Propovijedanje Evanđelja i euharistijsko slavlje ostvaruju djelo spasenja u vremenu i šire otajstvo Trojstva.
Bogoslužni oblici raznoliki su u obredima Istoka i Zapada, uvijek čuvajući bitnu stvarnost. U obredu se potvrđuje ono što on iznova prikazuje: to je svetootajstvo izručivanja Krista Otcu odmatajući djelovanje Duha Svetoga. Latinski sacramentum istovrijednica je grčkomu mysterionu. To je liturgija, to jest leiturgia: štovanje Boga koji sudjeluje u štovanju koje svojim prinošenjem, učinjenim u žrtvi križa ostvaruje Utjelovljena Riječ. Ona može biti nazočna u bogoslužnom slavlju jer je Isus uskrsnuo i uzašao na nebo. Ondje čovjek Isukrst, koji je osobno Bog, nosi pred Otca vječnu Žrtvu, jer je On Veliki i Vječni Svećenik. Ekklesía je pozvana pritjeloviti se Gospodinovoj predaji, kroz koju On nastavlja dijeliti milost otkupljenja.
Kratak prethodni sažetak određuje što je bogoslužje, a njegova sržna svojstva točnost, svečanost i ljepota, sastavni su darovi koje je Crkva primila u baštinu, o kojima se skrbi i provodi ih u različitim obredima proširenima u vremenu i prostoru. Postoji povijest bogoslužja koja bilježi razvitak različitih obreda.
Točnost. Obred se mora slijediti bez ikakva oštećivanja. Umijeće slavljenja sastoji se u tome da se nositeljev naum (ono subjektivno) utjelovljuje u predmetnosti obreda (objektivnosti), koje pokazuje nedokučivo bogatstvo crkvenoga života koji se izražava u euharistijskom obredu. Svako tumačenje i mijenjanje obrednih izraza riječima koje izmišlja slavitelj čini slavlje nečim privatnim, osebujnim, stranim onomu što je prenijela povijest Predaje; izdaje Gospodinov nalog koji je Crkva primila i ispunjava Njemu na spomen. Na žalost, taj se nedostatak pretvorio u vrlo čest porok. Isto valja reći o raznoznačnosti (i nesporazumu) blagdanske naravi bogoslužnoga slavlja i susljednom prihvaćanju oblikâ svjetovne proslave, kao što su pljesak i lakoća pokreta koji su svojstveni drugim okolnostima. Mnoge su osobe to prihvatile iz nemogućnosti da uzmaknu ili odole ili iz navike, ali veliki dijelovi mladih, u raznim dijelovima svijeta, otkrili su vrijednost Predaje i mogućnost prigrljivanja (prijesaborskoga) obreda koji je stoljećima bio onaj koji su katolički vjernici živjeli. Ta stvarnost smeta naprednjaštvu utjelovljenu u Rimu; koji vidi, smeten, da unatoč brojnim preprjekama koje mu postavlja na putu, raste više. Proširila se vijest da će je uskoro ukloniti gotovo potpunom zabranom tradicionalne Mise, što bi bilo proizvoljno i izraz poraza smjera koji je prihvaćen za Bergoglioevo papinstvo.
Svečanost. To je obdarenost bogoslužja u sebi, sržno, iznutra, što je vidljivo već u svakodnevnim misnim slavljima, u držanju i gestama slavitelja, ali iznad svega u nedjeljnim prigodama i na svetkovinama. Dvadeset sam godina, kao laplatanski nadbiskup, slavio u veličanstvenoj katedrali, s đakonom i poslužiteljima, pokazujući razliku u odnosu na kućno bogosluženje. Cijeli sklop izražava odraz nebeske veličine i veličanstvenosti Boga, kojemu se upućuje štovanje. Vjernici koji su redovito nazočili obredima koje je predvodio nasljednik apostola uvidjeli su utvišenost i sudjelovali u njoj pridružujući se pjesmi i molitvama. To nije jednostavno skup izvanjskih pokreta, nego duhovno sudjelovanje, uzdizanje duše Bogu.
Ljepota. Ona je vlastita bogoslužju, a vidi se u svečanim euharistijskim slavljima, na prvom mjestu u okruženju: crkva, uresi – cvijeće i svijeće – ali ponajviše u obredima, u jeziku koji se rabi, u sadržaju, poretku i skladnosti tekstova, u pjevanju koje ima ustaljeni ritam i melodiju. Mislim na grgurovsko (gregorijansko) pjevanje, ali i na djela velikih skladatelja poput Bacha i Mozarta. Papa Benedikt XVI. u brojne je odlomke svoga bogoslužnoga bogoslovlja prelio svoje glazbeno znanje i iskustvo. Ljepota je, jednako kao i svečanost, bitna vrjednota obreda. Ona se odnosi kako na odmjeren latinski obred tako i na razne istočne obrede.
Treba priznati da je tom crkvenom stvarnošću zavladala oskudica, osiromašnost, a da su se proširili neodgojenost, prostaštvo (vulgarnost), ružnoća i nespretnost. Zbog toga je poželjna prava obnova. Bogoslužna ljepota omogućuje nazirati ljepotu samoga Boga, koji je Istinost, Dobrost i Ljepost. Moramo ljude odgajati u opažanju, shvaćanju i spoznavanju te zbilje koja nam ispada sunaravna; iako ju se tajanstveno ima, nju se ipak otkriva i njeguje. Besplatnost to dopušta od djetinjstva u bogoslužju koje se lijepo obavlja. Mislim na mlade poslužitelje žrtvenika, koji se u njem uvježbavaju gotovo bez ikakve rasprave i navikavaju se baviti božanskom ljepotom. Svi vjernici mogu ući u taj objektivni prikaz koji tvori pravo umijeće.
Buenos Aires, srijeda 10. srpnja 2024.
+ Hector Aguer
laplatanski nadbiskup emeritus
kastilski izvornik
La liturgia: exactitud, solemnidad, belleza
La liturgia es una dimensión esencial de la vida de la Iglesia; es así desde sus comienzos hasta la actualidad. Señalo dos momentos modernos constitutivos: el Concilio de Trento y la obra de San Pío V y el Vaticano II y las decisiones consecuentes de San Pablo VI. Los grandes Concilios teológicos y cristológicos han servido de orientación ortodoxa del culto divino. Pienso, especialmente, en Nicea (325) y Éfeso (431). El culto consiste en la aplicación y vivencia de los misterios de la Fe; el culto divino es una re–presentación sacramental de la Pasión y la Resurrección de Nuestro Señor Jesucristo y de la obra de la redención. El centro de esta experiencia objetiva del Misterio es la Eucaristía: “Hagan esto en memoria mía”, ha dicho el Señor. La predicación del Evangelio y la celebración eucarística van realizando en el tiempo la obra de la salvación y difunden el Misterio de la Trinidad.
Las formas litúrgicas se diversificaron en los ritos de Oriente y Occidente conservando siempre la realidad esencial; en el rito se verifica lo que éste re-presenta: es el sacramento de la entrega de Cristo al Padre desplegando la acción del Espíritu Santo. El latín sacramentum equivale al griego mysterion. Eso es la liturgia, es decir la leiturgía: culto de Dios que participa en el culto realizado por el Verbo Encarnado, en su ofrenda, realizada en el Sacrificio de la Cruz, que puede hacerse presente en la celebración litúrgica porque Jesús resucitó y ascendió al cielo, donde el hombre Jesucristo, que es personalmente Dios, ofrece al Padre el Sacrificio eterno porque Él es el Sumo y Eterno Sacerdote. La ekklesía es convocada para incorporarse a la entrega del Señor, a través de la cual continúa comunicando la gracia de la redención.
La apretada síntesis que precede define lo que es la liturgia, cuyas cualidades esenciales son la exactitud, la solemnidad y la belleza, dotes constitutivas que la Iglesia ha recibido en herencia y cuida y actualiza en los diversos ritos desplegados en el tiempo y el espacio: hay una historia de la liturgia que registra la evolución de los diversos ritos.
Exactitud. El rito debe ser seguido sin menoscabo alguno. El arte de la celebración consiste en que el propósito subjetivo se encarne en la objetividad del rito, lo cual muestra la insondable riqueza de la vida eclesial que se expresa en el rito eucarístico; toda interpretación y cambio de las expresiones rituales por palabras inventadas por el celebrante hace de la celebración algo privado, individualista, ajeno a lo transmitido por la historia de la Tradición; traiciona el mandato del Señor que la Iglesia ha recibido y cumplido en memoria suya. Desgraciadamente este defecto se ha tornado un vicio muy común; lo mismo se debe decir del equívoco sobre el carácter festivo de la celebración litúrgica y la consiguiente adopción de las formas de un festejo profano, como los aplausos y la soltura de movimientos que son propios de otras circunstancias. Muchas personas han aceptado esto por necesidad y rutina, pero amplios sectores de jóvenes, en diversas partes del mundo, han descubierto el valor de la Tradición y la posibilidad de adoptar el rito (preconciliar), que durante siglos fue el vivido por los fieles católicos. Esta realidad incomoda al progresismo encarnado en Roma; que ve, perplejo, que pese a los múltiples obstáculos que pone en su camino, más crece. Se ha corrido la voz de que próximamente se descolgaría con la casi total prohibición de la Misa Tradicional, lo cual sería una arbitrariedad y expresión de derrota de la línea adoptada por el pontificado del Papa Bergoglio.
Solemnidad. Es una dote intrínseca de la liturgia que por eso se deja ver aún en las celebraciones cotidianas de la misa, en el porte y ademanes del celebrante, pero sobre todo en la ocasión dominical y en las fiestas. Durante veinte años, como Arzobispo de La Plata, he celebrado en la magnífica Catedral, con diácono y monaguillos, dejando ver la diferencia respecto de una liturgia doméstica. Todo el contexto expresa el reflejo de la grandeza celestial y la magnificencia de Dios, a quien se dirige el culto. Los fieles que habitualmente asistían a los ritos presididos por el sucesor de los apóstoles percibían esa grandeza y participaban de ella uniéndose a los cantos y oraciones. No se trata de una gestualidad exterior, simplemente, sino de una participación espiritual, de una elevación del alma a Dios.
Belleza. Es propia de la liturgia, y se deja ver en las celebraciones solemnes de la Eucaristía, en primer lugar, del entorno: el templo, los adornos – flores y cirios – pero sobre todo en los ritos, en la lengua utilizada y la composición de los textos, en el canto, del que hay una tradición en ritmo y melodía; pienso en el canto gregoriano, pero también en la obra de grandes compositores como Bach y Mozart. El Papa Benedicto XVI, en numerosos pasajes de su teología litúrgica ha volcado su saber musical y su experiencia. La belleza, al igual que la solemnidad es un valor esencial del rito, lo cual vale tanto para el sobrio rito latino como para los varios ritos orientales. Hay que reconocer que la penuria se ha apoderado de esta realidad eclesial, difundiendo la vulgaridad y la fealdad. Se hace desear una verdadera restauración. La belleza litúrgica deja entrever la belleza misma de Dios, que es Verdad, Bien y Belleza. Los hombres debemos ser educados en la percepción de esta realidad que nos resulta connatural; se la posee misteriosamente, pero se la descubre y cultiva. En la liturgia bellamente realizada, la gratuidad lo permite desde la infancia; pienso en los jóvenes monaguillos, que se ejercitan casi sin argumentación alguna y se habitúan al trato con la belleza divina. Todos los fieles pueden entrar en ese despliegue objetivo que constituye un verdadero arte.
Buenos Aires, miércoles 10 de julio de 2024.
+ Héctor Aguer
Arzobispo Emérito de La Plata
