Krštenje djece
Bilješke o bogoslovlju i dušobrižništvu
Krštenje djece praksa je Katoličke Crkve koja vuče podrijetlo od poslijeapostolske starine. Bilo je prirodno da su roditelji, uvidjevši potrebu krštenja za spasenje, željeli taj dar za svoju djecu. Iako nema svjedočanstava prije IV. st., poteškoća u potvrđivanju postojanja te prakse proistječe iz nužnosti ispovijedanja vjere u Krista Spasitelja, koja je pratila obraćenje za primanje novoga rođenja u kupelji krsnoga preporođenja. Zbog toga je katolička predaja pronašla pravilo: djeca se krste u vjeri Crkve. Roditelji, a osobito kumovi, posadašnjeno donose tu vjeru. Ta zadanost podrazumijeva određene uvjete koje treba ispuniti; pastirski zahtjev koji, po mom mišljenju, nameće određene katehetske uvjete i, donekle, pratnju zajednice, što očito nije lako ispuniti. Zato smatram da treba preispitati raširenu praksu, kako bi krštenje djece postalo evangelizacijska činjenica. S tim u vezi moramo priznati da danas mnogi roditelji ne krste svoju djecu, niti ih to brine. Ta činjenična stvarnost izražava, nedvojbeno, otkršćanjenje (dekristijanizaciju) društva.
Naznačujem još jedan znak istoga problema. Obred krštenja uključuje davanje imena na početku slavlja: „Koje ćete ime dati djetetu?“ Dug je popis kršćanskih imena; najljepša su Marija i Josip. Nekada je bio običaj da se kršteniku nadjene ime svetca koji je u misalu zabilježen uz dan rođenja. Ali sada, s izgubljenim spomenom na kršćansku predaju djeci se nadijevaju neobična imena, preuzeta s interneta, prema maštanju majki. Nadalje, moda u nekim razdobljima pogoduje imenu uzetu, primjerice, iz televizijske serije. Tako ispada da mnoštvo djece ima isto ime. Ta je pojava vrlo česta.
Što onda učiniti? Pada mi na pamet da se počne iznova: kao što se događalo u prvim razdobljima crkvenoga života, i sada se moramo vratiti izvorima. Potrebno je govoriti o krštenju kao početku i temelju kršćanskoga postojanja, duhovnoga preporoda osobe i sjedinjenja s Isukrstom i po Njemu, i s Njime, zajedništvu s Otajstvom Presvetoga Trojstva, čija se nazočnost u duši krštenika dobiva na dar. Barem se te datosti vjere mogu jednostavno prenijeti u vjeronaučnoj pouci roditeljima i kumovima, što je danas neizbježno, kako se ne bi ušlo u rutinu krštenja djece, kao što se to radilo prije nekoliko desetljeća, kada se pogrješno smatralo da je kršćanska svijest još uvijek na snazi u većini argentinskoga društva. Zapravo, vjersko neznanje bilo je povijesno obilježje naše zemlje, znak da poslanje Crkve podrazumijeva da se ona i dalje mora zalagati za evangelizaciju društva.
U krštenju djece, koje se obično obavlja polijevanjem vode po glavi, čuva se znakovitost koja postaje očigledna kada obred nije skromno pranje, nego uranjanje u vodu, znak sudjelovanja u Isusovoj smrti da bi se uskrsnulo s Njim i primilo Duha Svetoga. Krštenje je oslobođenje od grijeha – svi smo rođeni s iskonskim grijehom i stoga pod vlašću đavla. Krštenje je zapravo oslobođenje od te vlasti. Voda je izvor novoga života kroz sakramentni dodir Gospodinova uskrsnuća i radosti koja je ton kršćanskoga postojanja.
Vrlo drevni običaj katekumenata, koji prethodi krštenju, predlaže da se krštenje djeteta priprema katehezom, makar vrlo kratkom, u kojoj se uočava da se kao učinak sakramenta daje milost vjere. Taj se naputak upućuje roditeljima i kumovima, a na kraju i rodbini koja nazoči obredu. Ne treba izostaviti značenje križeva kojima se označavaju čelo i prsi, kao ni pomazanja, prethodnoga katekumenskim uljem, na prsima i nakon pranja, ono posvete svetom krizmom na čelu, pomazanje u kojem se predstavlja dar Duha Svetoga koji udahnjuje novi život. Treba dodati da krštenje kršćanina dolazi u dodir s Isusovim krštenjem koje je Ivan dijelio na Jordanu. Istočnjačke ikone, u plošnom prikazu, bez perspektive, prikazuju Gospodina uronjena pod vodu, koja ga potpuno pokriva. Ta je slika teološke, dogmatske naravi. Ona je u oprjeci sa zapadnjčkim prikazima koje prikazuju Isusa kako stoji u vodi, koja mu ne doseže koljena.
Dodajmo još jedan učinak krštenja, milost posvojenoga srodstva s Bogom. Budući da smo njegova djeca, možemo moliti Očenaš. Duh Sveti je Onaj koji nas potiče da se obraćamo Otcu u jedinstvu s Isusom. Obratite pozornost na množinu te molitve – ne govorimo Otče moj, nego naš – u odnosu na zajednicu Crkve. Tim obredom uvođenja, inicijacije, postajemo katolici, članovi Katoličke Crkve.
Roditelji i kumovi odgovorni su za katolički odgoj i obrazovanje krštenoga djeteta. Ako se ta odgovornost ispuni, stanje društva se doista mijenja, ono se pokršćanjuje i čini Crkvu nazočnom. Kum ili kuma ne mogu se birati iz čisto osjećajnih razloga ili nagodbe. Oni moraju biti sposobni preuzeti odgovornost, u poretku vjere, za suradnju s roditeljima – i, možebitnu zamjenu za njih – u kršćanskom odgoju stvorenja.
Ova bilješka nudi samo neke podatke koji mogu poslužiti kao parametar za dušobrižništvo krštenja, koje se po mojem mišljenju mora odlučno obnoviti. Postupanje po navici, koje može utjecati na najvišu i najplemenitiju zbilju, mora se protresti bez iscrpljujućih strahova, a njegova se utega treba otresti. Nakon što se povrati dinamičnost koja odgovara živoj Predaji, crkveni događaj koji je krštenje djece može se proširiti na pokrštavanje društva.
Buenos Aires, srijeda 26. lipnja 2024.
Spomen sv. Josipa Marije Escrivá de Balaguer
+ Héctor Aguer
laplatanski nadbiskup emeritus
kastilski izvornik
El Bautismo de los niños
Apunte de teología y pastoral
El Bautismo de los niños es una práctica de la Iglesia Católica que se remonta, en su origen, a la antigüedad posapostólica. Era natural que, reconocida la necesidad del Bautismo para la salvación, los padres quisieran ese don para sus hijos. Aunque no haya testimonios antes del siglo IV. La dificultad para afirmar la existencia de esa praxis procede de la necesidad de la Profesión de Fe en Cristo Salvador, que acompañaba a la conversión para recibir en el baño de la regeneración bautismal un nuevo nacimiento. Por eso, la tradición católica ha encontrado una fórmula: los niños son bautizados en la fe de la Iglesia. Los padres, y sobre todo los padrinos aportan actualizadamente esa fe. Este dato implica ciertas condiciones que deberían ser cumplidas; una exigencia pastoral que, en mi opinión, impone ciertas condiciones catequéticas y, en alguna medida, el acompañamiento de la comunidad, lo cual evidentemente no es fácil de cumplimentar. Por eso sostengo que debe revisarse la práctica generalizada, para que el Bautismo de los niños se convierta en un hecho evangelizador. En relación con esto debemos reconocer que hoy día muchos padres no bautizan a sus hijos, ni sienten inquietud por ello. Esta realidad fáctica expresa, indiscutiblemente, la descristianización de la sociedad.
Señalo otro signo del mismo problema. El Rito bautismal incluye la imposición del nombre al comienzo de la celebración: “¿Qué nombre pusieron a su hijo?” Existe una larga lista de nombres cristianos; los más bellos son María y José. Era antaño tradicional ponerle al chico el nombre que el santoral registra en la fecha del nacimiento. Pero actualmente, perdida la memoria de la Tradición cristiana, se imponen a los niños nombres extravagantes, bajados de internet, según la fantasía de las madres. Además, las modas en algunos períodos privilegian un nombre, tomado, por ejemplo, de una serie de televisión. Así resulta que una multitud de niños se llama igual. Este fenómeno es de lo más común.
¿Qué hacer, entonces? Se me ocurre que comenzar de nuevo: como ocurría en los primeros tramos de la vida eclesial, ahora también hay que volver a los orígenes. Es preciso hablar sobre el Bautismo en cuanto inicio y fundamento de la existencia cristiana, renacimiento espiritual de la persona y unión a Jesucristo y por Él, y con Él, comunión con el Misterio de la Santísima Trinidad, cuya presencia en el alma bautizada es recibida como don. Estos datos de la Fe pueden ser transmitidos siquiera sencillamente en la catequesis de padres y padrinos, lo cual en la actualidad es insoslayable, para no caer en la rutina de bautizar niños, como se hacía varias décadas atrás, cuando se consideraba erróneamente que la conciencia cristiana era todavía vigente en la mayoría de la sociedad argentina. En realidad, la ignorancia religiosa ha sido una característica histórica en nuestro país, señal de que la misión de la Iglesia implica que aún debe empeñarse en la evangelización de la sociedad.
En el Bautismo de los niños, generalmente realizado mediante la ablución con agua vertida en la cabeza, se conserva la simbología que se hace patente cuando el Rito es no un módico lavado, sino sumergirse en el agua, signo de participación en la muerte de Jesús, para resucitar con Él y recibir al Espíritu Santo. Liberación del pecado – todos nacemos con el pecado original y, por tanto, bajo el imperio del diablo –; el Bautismo es, en efecto, una liberación de ese dominio; el agua representa la fuente de una Vida nueva por el contacto sacramental de la Resurrección del Señor y la alegría que es el tono de la existencia cristiana.
La antiquísima tradición del catecumenado, que precedía al Bautismo, nos sugiere que el Bautismo del niño sea preparado con una catequesis, siquiera muy breve, en la que se perciba que como efecto del Sacramento se confiere la gracia de la Fe. Esta instrucción va dirigida a padres y padrinos, y eventualmente a los parientes que asisten al Rito. No debe omitirse el sentido de las cruces con las que se signa la frente y el pecho, como también de las unciones, la previa el Óleo de los Catecúmenos, en el pecho y después del lavado, la de la Consagración con el Santo Crisma en la frente, unción en la que se representa el don del Espíritu Santo que anima la Vida nueva. Cabe agregar que el Bautismo del cristiano entra en contacto con el Bautismo de Jesús, administrado por Juan, en el Jordán. Los íconos orientales, en plano, sin perspectiva, presentan al Señor sumergido bajo el agua, que lo cubre totalmente. Esta imagen es de carácter teológico, dogmático. Se contrapone este ícono a las imágenes occidentales, que presentan a Jesús de pie en el agua, que no le llega a las rodillas.
Añadamos otro efecto del Bautismo, la gracia de la filiación adoptiva de Dios; porque somos sus hijos podemos rezar el Padrenuestro. Es el Espíritu Santo quien nos impulsa a dirigirnos al Padre en unión con Jesús. Notar el plural de esta plegaria –no decimos Padre mío, sino nuestro –, en referencia a la comunidad de la Iglesia. Por este Rito de iniciación nos hacemos católicos, miembros de la Iglesia Católica.
Los padres y padrinos son responsables de la formación y educación católica del niño bautizado. Si esta responsabilidad se cumple realmente cambia la situación de la sociedad, que va cristianizándose y haciendo presente a la Iglesia. El padrino, o la madrina no pueden ser elegidos por razones puramente afectivas o de compromiso. Deben poder hacerse cargo, en el orden de la fe, de colaborar con los padres – y, eventualmente, suplir a éstos – en la formación cristiana de la criatura.
Esta nota ofrece simplemente algunos datos que pueden servir de parámetro para una pastoral del Bautismo, que en mi opinión debe renovarse con decisión. El peso de la rutina, que puede afectar a las realidades más altas y nobles, ha de sacudirse sin temores enervantes. Recuperado el dinamismo que corresponde a una Tradición viva, el hecho eclesial que es el Bautismo de los niños puede proyectarse a la cristianización de la sociedad.
Buenos Aires, miércoles 26 de junio de 2024.
Memoria de San Josemaría Escrivá de Balaguer
+ Héctor Aguer
Arzobispo Emérito de La Plata
